Tullepetaonen spuwen water in Stadsoevers

Stadsoevers heeft een groen karakter en een duurzame inrichting. Zo wordt het regenwater van de daken en de straten opgevangen en weer teruggevoerd naar de Vliet. Daar wordt het uitgespuugd door… Tullepetaonen! Kunstenaar Léon Vermunt maakte 11 eigenzinnige waterspuwers van zijn geliefde Roosendaalse beeld. Vanaf nu zijn de Tullepetaonen aan de balkons van de Vliet te bewonderen.

Een waterspuwer is een uitmonding van een goot of waterbekken om  het overtollig water af te voeren. Donald Marskamp, landschapsarchitect van Stadsoevers vertelt: ‘Op 3 plekken langs de Vliet zijn er balkons waar je uit kunt kijken over het water. Via deze balkons wordt het regenwater van daken en straten opgevangen. Hier wilden we een bijzondere plek van maken met een Roosendaals karakter.’

Elke Roosendaler kent natuurlijk het beeld van de Tullepetaon op de Markt. Donald – zelf geen Roosendaler – liep op een dag tegen het beeld aan en kwam zo ook in de ban van de parelhoender met slobkousen. Donald daarover: ‘Toen ik de Tullepetaon leerde kennen, wist ik het. Carnaval zit zo in de cultuur van Roosendaal én is een erfgoed, dus dat willen we terug laten komen in Stadsoevers!’

Zo kwam het team van Stadsoevers terecht bij kunstenaar Leon Vermunt, de maker van de Tullepetaon. Léon Vermunt woont sinds 2001 in Wouwse Plantage maar is geboren in Roosendaal en heeft een sterke binding met de stad. Hij ontwierp het beeld in 1984 in opdracht van de stichting Carnaval Roosendaal, in 1986 was het klaar.

Léon: ‘Het maken van de Tullepetaon was zo ontzettend leuk om te doen, het was een opdracht waarmee ik fluitend naar bed ging en opstond. Mijn liefde voor Roosendaal, carnaval en het maken van beelden kwamen samen. Toen ik de Tullepetaon maakte, had ik nooit kunnen beseffen dat hij zo’n eigen identiteit zou krijgen. Mensen identificeren zich met hem. De Tullepetaon geeft de Roosendaalse identiteit weer: luchtig, humor, relativeren, ontspannen én het hoogste woord willen voeren.’

Druktemaker met krap jasje

Voor Roosendalers is het wel bekend maar voor degene die het niet weten: wie of wat is Tullepetaon nou eigenlijk? Léon: ‘De Tullepetaon is een soort kip, een parelhoender. In het Frans is dat ‘poule pintade’, dit is verbasterd tot ‘poelepetaat’ en later door een letteromzetting en klankomwisseling werd het Tullepetaon. Parelhoenders zijn druktemakers. Halverwege de jaren 1960 werd de naam veel gebruikt. Daarvoor werden Roosendalers tijdens carnaval ‘Stoepschijters’ genoemd. Dat had weer te maken met de Franse tijd waarin de rijke mensen graag pronkten op hun stoep als een pauw. Maar ook met de Franse soldaten die hun drollen op straat nalieten.’

Die geschiedenis vind je terug in het beeld, vertelt Leon: ‘De Tullepetaon heeft een jacquet aan, een jasje dat te krap is geworden door zijn Bourgondische levensstijl. Hij draagt klompen maar wel met slobkousen omdat hij chique wil zijn. Hij heeft een boerenzakdoek in zijn jaszak en een zakdoek om zijn nek. Op zijn kop een steek, de hoed van de prins. In zijn linkerhand de sleutel van de stad, de tanden daarvan zijn weer twee klein Tullepetaontjes. In zijn andere hand de narrenstaf. Daarop staat ‘Tunc in alto laxo’, een vrije Latijnse vertaling van ‘ik heb overal schijt aan’. Van oorsprong is het bronzen beeld gekleurd maar de verf vergrijst als het niet onderhouden wordt.’

Léon maakt zijn beelden van brons, volgens de ‘cire perdue’, ook wel de ‘verloren wasmethode’. Een uitvoerig proces waarbij – heel kort gezegd – eerst een model wordt gemaakt van bijvoorbeeld klei. Hier wordt een (negatieve) mal op gemaakt waar weer hete was in wordt gegoten. Het wasmodel krijgt gietkanalen en gaat in de oven. Na enkele dagen, als de was gesmolten en verbrand is, wordt de mal volgegoten met brons. Na afkoelen wordt de mal verwijderd en wordt het bronzen beeld afgewerkt.

Gekkengetal

Ook de 11 waterspuwers zijn volgens deze methode van brons gemaakt. Er zijn 3 formaten en je kan er van onder, boven en de zijkant naar kijken.’ Donald: ‘Vroeger zag je in klassieke tuinen en op middeleeuwse gebouwen zoals kerken en kastelen waterspuwers. Die waterspuwers waren meestal sierlijk, sinistere of religieuze ornamenten, fantasie-achtige figuren of figuren met een betekenis. Een waterspuwer aan een kerk moest bijvoorbeeld mensen bang maken of waarschuwen om op het rechte pad te blijven. Met de waterspuwers van de Tullepetaon wordt de cultuur van Roosendaal ook in Stadsoevers op een bijzondere manier zichtbaar.’

Léon vult aan: ‘Er zijn 11 verschillende verschijningen van de Tullepetaon. Die 11 verwijst naar de raad van elf en het narren- of gekkengetal. Carnavalsmotto’s komen terug, die zijn breed maatschappelijk toepasbaar. Zo komt er een Tullepetaon met een gouden bolhoed, maar ook een met de titel ‘Doegetsaome’, de tullepetaon die ons oproept om samen een mooie, gezellige en goed leefbare stad te maken. Deze waterspuwers zijn functioneel maar vóóral om de mensen blij te maken!’

Wil je meer lezen over de achtergrondgedachten bij de Tullepetaonen? Die vind je in dit document.

Feiten Tullepetaon
• Van 1988 tot 2008 stond de Tullepetaon op wat nu het Tongerloplein is. De Tullepetaon staat op een sokkel met 6 bronzen panelen waarop afbeeldingen staan uit de Roosendaalse geschiedenis en verwijzingen naar carnaval. In 2008 verhuisde de Tullepetaon naar de huidige locatie op de Markt.
• De Tullepetaon weegt 420 kilo, met sokkel net geen 7 ton.
• Om de eerste Tullepetaon te realiseren, maakte Leon in 1984 111 kleine beeldjes die hij verkocht. Een vorm van crowdfunding avant la lettre. Deze beeldjes zijn nu erg gewild en een collectorsitem.
• Ook maakte hij 22 grotere Tullepetaonen genaamd ‘de kloek meej pielekes’, naar het liedje.
• Toen de Tullepetaon 25 jaar bestond, maakte Leon een speciaal Tullepetaon-kunstbord.